PROBLEMET PATELOFEMORALE
Patela ose kupa e gjurit mund te jete nje burim i dhimbjes se gjurit
kur nuk funksionon sic duhet. Problemet me vendosjen ose mbiperdorimin
e pateles mund te coje ne konsumim dhe carje te saj. Kjo jep dhimbje,
dobesi de enjtje te artikulacionit te gjurit. Probleme te ndryshme mund
te prekin patelen dhe thellimin ku ajo rreshket ne artikulacionin e
gjurit. Keto probleme prekin personat e te gjitha moshave.
Ky udherrefyes do ju ndihmoje te kuptoni:
- Si funksionon kupa e gjurit
- Pse zhvillohen problem te kupes se gjurit
- Si mund te trajtohen keto probleme
Anatomia
Cfare eshte patela dhe cfare funksioni ka ajo?
Patela (kupa e gjurit) eshte nje kocke e levizeshme ne pjesen e
perparme te gjurit. Kjo kocke unike eshte e future ne mes te nje tendini
qe lidh muskujt e medhenj te pjeses se perparme te kofshes me kocken e
kercirit. Tendini masiv i muskulit kuadriceps bashke me patelen formojne
ate qe quhet mekanizmi kuadriceps. Mekanizmi kuadriceps ka ne perberjen
e tij dy tendine edhe pse ne e mendojme si nje te vetem; tendini
kuadriceps i vendosur siper pateles dhe tendini patelar poshte pateles.
Kontraktimi (tkurrja) e muskujve kuadriceps ushtron terheqje mbi
tendinet e mekanizmit kuadriceps. Ky veprim ben qe gjuri te drejtohet.
Patela vepron sin je rrotull per te rritur forcen e muskujve kuadriceps.
Pjesa e poshtme e pateles eshte e mbuluar me kerc artikular, mbulesa e
lemuar dhe e rreshkiteshme e gjendur ne te gjitha siperfaqet e
artikulacioneve. Kjo mbulese e ndihmon patelen te leviz ne nje thellim
te vecante te formuar nga femuri (kocka e kofshes) . ky thellim quhet
thellimi femoral.
Dy muskuj te kofshes kapen te patela dhe ndihmojne ne kontrollimin e
pozicionit te saj ne thellimin femoral kur shtrihet kemba. Keta muskuj
jane; muskuli vastus medialis obliquus (VMO) dhe vastus lateralis (VL).
VMO kalon ne pjesen e brendeshme te kofshes dhe VL kalon ne pjesen e
jashtme te saj. Nqs keta dy muskuj nuk levizin njekohesisht, patela mund
te terhiqet nga trajektorja.
Shkaqet
Problemet zakonisht vijne si pasoje e konsumimit dhe demtimit te
pateles. Kerci nen patelen fillon te degjeneroje, gje qe shpesh
referohet si kondromalacia patela. Konsumimi dhe demtimi i pateles mund
te shkaktohen nga shume arsye. Degjenerimi mund te jete pjese e procesit
te mplakjes, sin je makine qe ben shume kilometra. Artikulacioni
patelofemoral shpesh preket nga osteoartriti, si pjese e osteoartritit
te gjurit.
Nje nga shkaqet me te shpeshta te dhimbjes se gjurit eshte nje
problem ne menyren si leviz patella ne brendesi te thellimit femoral kur
leviz gjuri. Muskuli kuadriceps ndihmon ne kontrollin e pateles ne
menyre qe ajo te qendroje ne thellim. Nqs nje pjese e muksulit
kuadriceps eshte e dobet per nje arsye cfaredo, mund te ndodh prishje e
balances muskulare. Kur ndodh kjo, terheqja e muskulit kuadriceps mund
te beje qe patela te terhiqet me shume nga nje ane. Kjo si pasoje
ushtron presion me te larte ne ate ane te kercit artikular, gje qe con
ne demtim te muskulit artikular.
Dicka e ngjashme mund te ndodh dhe ne rast se muskujt kuadriceps nuk
levizin njekohesisht. Grupi i muskujve kuadriceps perbehet nga kater
muskuj. Sic u permend me siper muskuli vastus medialis obliquus eshte
njeri prej tyre. VMO eshte pjesa e muskulit ne pjesen e brendeshme te
perparme te kofshes. Muskuli vastus lateralis kalon ne pjesen e jashtme
te kofshes. Personat me problem patelofemorale shpesh kane probleme ne
levizjen e njekoheshme te ketyre dy muskujve. VL tkurret i pari, para
VMO. Kjo ka tendence ta terheq patelen ne drejtim te anes se jashtme te
gjurit. Kjo shkakton presion jonormal ne siperfaqen artikulare te
pateles.
Nje lloj tjeter imbalance mund te ndodh si pasoje e ndryshimeve ne
formen e kockave te gjurit. keto ndryshime, ose variacione anatomike
jane te lindura. Disa njerez lindin me nje kend me te madh ne vendin ku
femuri dhe tibia (kocka e kercirit) bashkohen ne artikulacionin e
gjurit. Ky kend zakonisht eshte me i madh ne femra se ne meshkuj. Patela
normalisht ze vend ne qender te ketij kendi ne brendesi te thellimit
femoral. Kur muskujt kuadriceps tkurren, kendi ne gju shtrihet duke e
shtryre patelen drejt pjeses se jashtme te gjurit. Kjo ushtron me shume
presion ne njeren ane sesa ne tjetren duke cuar ne demtim te kercit
artikular nen patele.
Si perfundim, variacionet anatomike ne kockat e gjurit mund te
ndodhin ne menyre te tille qe njera ane e thellimit femoral te jete me e
vogel se normalisht. Kjo ben qe thellimi te jete shume i ceket,
zakonisht ne pjesen e jashtme te gjurit. Ne personat qe kane nje thellim
te ceket patela rreshket anash jashte tij duke shkaktuar dislokacion
(zhvendosje) patelare. Kjo nuk shkakton vetem dhimbje por edhe demtim
te kercit artikular nen patele. Nqs ky fenomen ndodh ne menyre te
perseritur atehere degjenerimi i artikulacionit patelofemoral ndodh
shume shpejt.
Personat qe kane nje patele qe leviz shume larte jane gjithashtu ne
rrezik per dislokacion te pateles. Ne kete situate, te quajtur patella
alta, patela eshte e vendosur lart ne femur, aty ku thellimi eshte shume
i ceket. Ketu buzet e thellimit femoral jane nje barrier e vogel per te
mbajtur ne vend patelen e vendosur lart. Nje tkurrje e forte e muskulit
kuadriceps mund te terheqe lehtesisht patelen ne ane jashte thellimi,
duke shkaktuar keshtu dislokacion patelar. Patella alta eshte me
shpeshte ne vajza sidomos ne ato qe kane laksitet (lirshmeri, leshim) te
gjeneralizuar ne artikulacionet e tyre.
Simptomat
Personat qe kane problem patelofemorale , disa here referojne se kane
ndjesine sikur patela po rreshket. Kjo mendohet se eshte nje pergjigje
reflektore ndaj dhimbjes, dhe jo sepse ka instabilitet ne gju.
Disa te tjere referojne se ndjejne dhimbje ne anet e kupes se gjurit.
Keto simptoma mund te jene si pasoje e problemeve ne menyren sesi
patela eshte e vendosur ne thellimin femoral. Por dhimbja patelare eshte
e pranishme dhe ne rastet kur patela eshte e vendosur ne vendin e
duhur.
Problemet patelofemorale jane te pranishme ne rastet kur ka dmetim te
kercit artikular poshte pateles. Kjo nuk do te thote se gjuri eshte
domosdoshmerisht i dhimbshem. Disa persona nuk shfaqin asnjehere
problem. Disa te tjere perjetojne dhimbje te lehta ne gju te
paperqendruara ne nje pike te caktuar. Disa here dhimbja ndjehet ne anen
e brendshme te pateles edhe pse mund te ndjehet ne cdo pike perreth
ose pas pateles. Personat me probleme patelofemorale ne menyre tipike
kane dhimbje kur zbresin shkallet ose nje te tatepjete. Perkulja e
gjurit per nje kohe te gjate si psh ne makine ose gjate qendrimit ne
kinema mund te shkaktoje dhimbje.
Gjate ngjitjes ose zbritjes se shkalleve mund te degjohet nje zhurme
ferkuese nga gjuri. Nqs ka nje konsumim dhe demtim te konsiderueshem ju
mund te ndjeni nje kercitje kur perthyeni gjurin. Kjo mund te ndodh kur
siperfaqja e pasme jo e njetrajteshme e pateles ferkohet ne thellimin
femoral. Gjuri mund te enjtet kur perdoret shume dhe te ngurtesohet. Kjo
zakonisht ndodh kur ne artikulacionin e gjurit grumbullohen likide, te
quajtur shpesh uje ne gju. Kjo nuk eshte specifike per problemet e
pateles por ndodh kur gjuri inflamohet.
Diagnoza
Historia e semundjes dhe ekzaminimi fizik i gjurit perfshire dhe
patelen jane dy faktore shume te rendesishem per vendosjen e diagnozes.
Ne viziten e pare te mjeku mund te kerkohet nje radiografi e gjurit per
te percaktuar nqs patela eshte e vendosur sic duhet ne thellimin
femoral. Disa radiografi me gjurin te perthyer ne kende te ndryshme mund
te ndihmoje ne percaktimin e levizjes e pateles ne thellimin femoral.
Radiografia mund te tregoje pranine e artritit midis pateles dhe femurit
sidomos ne rastet kur problemet jane te pranishme prej disa kohesh.
Ne disa raste vendosja e diagnozes mund te jete e veshtire. Simptomat
mund te ngaterrohen me problem te tjera te gjurit sepse shpesh jane te
ngjashme. Ne keto raste rekomandohet kryetja e Rezonances Magnetike.
Gjate ketij ekzaminimi perdoren vale magnetike ne vend te rrezeve X per
te treguar indet e buta e organizmit. Ne kete menyre perftohen imazhe
ne prerje te holla te zones se interesit. Zakonisht ky ekzaminim kryhet
per te pare demtimet ne menisqet ose ligamentet e gjurit.zhvillimet e
koheve te fundit ne kete fushe lejojne qe te shikohet kerci artikular
dhe te percaktohet nese eshte i demtuar. Ky ekzaminim eshte i
padhimbshem dhe nuk ka nevoje per injeksione ose lende kontrasti.
Ne raste te tjera rekomandohet artroskopia per te konfirmuar
diagnozen duke percaktuar shkaktarin e ketij problem ne gju. Artroskopia
eshte nje operacion qe konsiston ne futjen e nje fibre optike
mikroskopike qe ka nje kamere ne artikulacionin e gjurit qe i mundeson
kirurgut te ekzaminoje strukturat ne brendesi te gjurit ne vecanti
kercin artikular pas pateles.. Ne pjesen me te madhe te rasteve
problemet patelofemorale diagnostikohet pa perdorur kirurgjine, dhe
artroskopia perdoret zakonisht per te trajtuar problemet e identifikuara
me menyra te tjera.
Trajtimi
Trajtimi jokirurgjikal
Trajtimi fillestar i nje problemi patelar ka per qellim uljen e
inflamacionit te gjurit. Pushimi dhe medikamente antiinflamatore si
paracetamoli mund te ndihmojne ne uljen e simptomave sidomos kur ato
shkaktohen nga mbiperdorimi. Fizioterapia mund te vije ne ndihme ne
fazat e hershme te semundjes duke ulur dhimbjen dhe inflamacionin.
Terapistet trajtojne dhimbjen dhe enjtjen duke perdorur akull dhe
ultratinguj specifike per te permiresuar stabilitetin e gjurit.
Mund te perdoret nje gjunjeze per patelen e cila mund te ndihmoje ne
berjen e ushtrimeve dhe aktiviteteve tuaja me me pak dhimbje. Gjunjeza
per problemet patelofemorale eshte e perbere prej cope te bute, sir robe
ose neoprene. Ju e vendosni nje gju si menge. Pjese te vogla
mbeshtetese vendosen ne anet e pateles per ta mbajtur ate ne vend.
Terapisti e aplikon dhe e rregullon mbi gju per te vendosur ne vend
kupen e gjurit.
Qellimi i vendosjes se gjunjezes eshte qe patela ne qendroje ne
pozicionin e duhur ne thellimin femoral. Kjo mendohet se permireson
terheqjen e muskulit kuadriceps ne menyre qe patella te qendroje ne
thellim. Pacientet refeojne se ndjejne me pak dhimbje dhe permiresim te
funksionit me kete menyre trajtimi.
Kur merren nen kontroll dhimbja dhe inflamacioni, terapisti juaj do
punoje me ju per te permiresuar fleksibilitetin, fuqine dhe balancen
muskulare ne gju.
Kirurgjia
Ne rast se simptomat dhe instabiliteti i gjurit nuk mund te mbahen ne
kontroll me trajtimin jokirurgjikal, atehere rekomandohet kirurgjia.
Procedura e perdorur per problemet patelofemorale varion. Ne raste te
renda kombinimi i nje ose me shume prej procedurave te me poshteme mund
te jete i nevojshem.
Metoda artroskopike
Artroskopia ne disa raste mund te perdoret per trajtimin e problemeve
patelofemorale te gjurit. Vezhgimi i drejtperdrejte i siperfaqeve te
kercit artikular te pateles dhe thellimit femoral eshte menyra me e
sakte per te percaktuar konsumimin dhe demtimin e ketyre siperfaqeve.
Kirurgu gjithashtu mund te shoh levizjen e pateles ne thellimin femoral
dhe te percaktoje nqs ajo leviz normalisht. Nqs ka siperfaqe te demtuara
te kercit artikular nen patele duke krijuar nje siperfaqe te ashper,
instrumente te vecanta perdoren per te lemuar siperfaqen dhe per te
reduktuar dhimbjen. Kjo procedure njihet si rruajtje e pateles.
Procedura kercore
Ne raste me artrit patelar te avancuar, kirurget mund te operojne per
te riparuar ose rikthyer kercin e demtuar. Lloji i kirurgjise i
nevojitur per kercin artikular eshte ne varesi te permasave, llojit dhe
vendndodhjes se demtimit. Bashke me trajtimin kirurgjikal per te
rregulluar kercin, procedura te tjera mund te kryhen me qellim qe te
vendoset ne vend patela ne menyre qe te ushtrohet me pak presion mbi
kercin qe po sherohet.
Lirimi lateral
Ne rast se problemet patelare jane shkaktuar nga nje vendosje jo e
duhur e pateles, rekomandohet nje procedure e quajtur lirim lateral. Kjo
procedure kryhet per te lejuar patelen te kthehet ne nje pozicion me
normal dhe te lehtesoje presionin mbi kercin artikular. Ne kete
nderhyrje, ligamentet e tendosur ne anen e jashtme te pateles priten,
ose lirohen per te bere qe patela te rreshkase me ne qender te thellimit
femoral. Keto ligament me pas sherohen me ind cikatricalqe mbush
hapesiren e krijuar nga kirurgjia. Ata nuk e terheqin me patelen ne
drejtim te anes se jashtme me te njejten force si me perpara. Kjo
ndihmon ne balancimin e mekanizmit kuadriceps dhe per te balancuar
presioner mbi kercin artikular nen patele.
Procedura e shtrengimit te ligamenteve
Ne disa raste me keqpozicionim te theksuar te pateles, vetem nje
lirim lateral mund te mos jete i mjaftueshem. Per problem te
dislokacionit te perseritur, kirurgut mund t’i duhet te ripozicionoje
mekanizmin kuadriceps. Bashke me lirimin lateral, mund te shtrengohet
dhe tendini ne anen e brendeshme te gjurit (ana mediale).
Ripozicionimi kockor
Nqs keqpozicionimi eshte i rende, mund te duhet qe lidhja kockore e
tendinit patelar te zhvendoset ne nje pike tjeter ne tibia. Kujtojme se
tendini patelar lidh patelen me tibian direkt poshte gjurit. Duke zhequr
nje pjese te kockes ku tendini patelar lidhet me tibian, kirurgu mund
te ndryshoje menyren sesi tendini terheq patelen permes thellimit
femoral. Kjo behet kirurgjikalisht duke hequr nje pjese kockore ku
tendini patelar lidhet me tibian. Kjo pjese kockore ribashkohet me
tibian me afer gjurit.
Zakonisht kocka ribashkohet me tibian me ane te vidave. Kjo procedure
e zhvendos patelen ne anen e brendeshme (mediale). Pas sherimit patela
duhet te leviz me mire ne qender te thellimit duke e shperndare
presionin ne menyre te barabarte mbi kercin artikular nen patele.
Procedura artroskopike per rruajtjen e pateles ose nje lirim lateral i
thjeshte zakonisht mund te behen ne kushte ambulatore, qe do te thote
se pacienti mund te shkoje ne shtepi ne te njejten dite. Nqs problem
juaj kerkon procedure kirurgjikal eme te komplikuar ku kocka duhet te
pritet per te beret e mundur zhvendosjen e pikes se lidhjes se tendinit
patelar. Ju do te duhet te qendroni per 1-2 nete ne spital.
Rehabilitimi
Rehabilitimi jokirurgjikal
Pacientet me problem patelofemorale mund te perfitojne nga 4-6 jave
trajtimi fizioterapeutik. Qellimi i trajtimit eshte te qetesoje dhimbjen
dhe inflamacionin per te korigjuar imbalance muskulare dhe per te
permiresuar funksionin e pateles. Terapistet trajtojne dhimbjen dhe
enjtjen duke perdorur akull,elektrostimulim dhe ultratinguj.
Imbalance muskulare trajtohet kryesisht me ushtrime terhqjeje dhe
fuzizimi. Ushtrime te fleksibilitetit shpesh hartohen per muskujt e
kofshes dhe te pulpes. Ushtrimet e udhehequra predoren per te
maksimizuar kontrollin dhe fuzine e muskujve kuadriceps.
Ne rast se mjeku juaj rekomandon perdorimin e gjunjezes,
fizioterapisti do ju ndihmoje ta gjeni dhe ta perdorni ate. Terapistet
gjithashtu dizenjojne shtroje te vecanta per kepucet te quajtura
ortotik, per te permiresuar pozicionimin dhe funksionin e pateles.
Pas kirurgjise
Pjesa me e madhe e kirurgeve keshillojne pacientet e tyre te bere
fizioterapi pas nderhyrjes per problemet patelofemorale. Pacientet qe i
nenshtrohen nderhyrjes se rruajtjes patelare mund te fillojne procesin e
rehabilitimit menjehere. Kirurgjite me te komplikuara kane nevoje per
pak kohe pas nderhyrjes para se te fillojne tarapine fizike.
Rehabilitimi mund te jete me i ngadalte per te lejuar kocken ose kercin
te sherohet para se te vendoset shume force mbi gjurin.
Seancat e para te fizioterapise jane programuar per te kontrolluar
dhimbjen dhe enjtjen. Terapisti zgjedh ushtrimet qe ndihmojne ne
permiresimin e levizjeve te gjurit dhe qe tonifikojne dhe riaktivizojne
muskujt kuadriceps. Elektrostimulimi i muskujve duke perdorur elektroda
mbi muskujt kuadriceps mund te jete i nevojshem ne fillim qe muskuli te
filloje te leviz perseri.
Duke perparuar me programin, ushtrime me sfiduese zgjidhen per te
permiresuar fuqine dhe funksionin e gjurit. Qellimi eshte qe te mbahen
ne balance indet e buta nepermjet terheqjes se sigurte dhe fuqizimit
gradual.
Qellimi i fizioterapistit eshte t’ju ndihmoje te mbani nen kontroll
dhimbjen, te siguroheni qe vendosni beten nje sasi te percaktuar dhe te
sigurte peshe mbi gjurin ne process sherimi dhe te permriesoni harkun e
levizjeve dhe fuqine. Kur te beheni mire seancat e rregullta te
fizioterapise do te perfundojne. Terapisti do vazhdoje te jete nje pike
referimi , por ju do te beni ushtrimet tuaja si pjese e nje program te
vazhdueshem.
