Udherrefyes i pacientit per zevendesimin me proteze te artikulacionit koksofemoral
Nje artikulacion koksofemoral i dhimbshem si pasoje e osteoartritit
mund te ndikoje ne menyre te rendesishme ne cilesine e jetes se
pacientit. Zhvillimet e medha ne fushen e zevendesimit protezik te
artikulacionit koksofemoral keto 25 vjetet e fundit kane permiresuar
dukshem rezultatet e nderhyrjeve kirurgjikale. Nderhyrja kirurgjikale
per zevendesimin protezik te artikulacionit koksofemoral e quajtur
gjithashtu artroplasti koksofemorale po perhapet gjithmone e me shume
me rritjen e moshes se popullates ne te gjithe boten.
Ky udherrefyes do t’ju informoje mbi:
- Pritshmerite e kirurgut tuaj per rastin ne fjale
- Cfare dnodh gjate nderhyrjes
- Pritshmerite pas nderhyrjes
Anatomia
Si funksionon artikulacioni koksofemoral ne kushte normale?
Artikulacioni koksofemoral eshte i formuar nga koka e kockes femorale
(topi) dhe acetabulumi (foleja) i cili formon thellim perreth kokes
femorale. Ky artikulacion rrethohet nga muskujt gluteale ne pjesen e
pasme dhe nga muskujt massive te kofshes ne pjesen e perparme.
Siperfaqja e kokes femorale dhe siperfaqja e brendeshme e
acetabulumit (folese) eshte e buluar me kerc artikular. Ky material ka
nje trashesi prej 7mm ne artikulacionet e medha. Kerci artikular ka
konsistence te forte dhe te lemuar duke lejur ne kete menyre rreshkitjen
e siperfaqeve artikulare mbi njera-tjetren pa u demtuar.
Pritshmerite e kirurgut per nderhyrjen ne fjale
Arsyeja kryesore e zevendesimit protezik te nje artikulacioni
artrozik eshte frenimi i ferkimit te kockave artikulare me
njera-tjetren, gje e cila jep dhimbje. Zevendesimi i artikulacionit te
dhimbshem dhe artrozik krijon nje siperfaqe te re per artikulacionin i
cili leviz lirshem pa shkaktuar dhimbje. Qellimi eshte te ndihmosh
pacientet ti kthehen aktivitetit te tyre te perditshem me me pak dhimbje
dhe hark levizje me te madh.
Pergatitja
Si duhet te pergatitem per nderhyrjen kirurgjikale?
Vendimi per te vazhdohet me nderhyrjen kirurgjikale duhet te merret
nga ju(pacienti) dhe kirurgu juaj vetem pasi te jeni te sigurte qe keni
kuptuar ate qe eshte e mundur ne lidhje me proceduren.
Pas marrjes se vendimit per kryerjen e nderhyrjes kirurgjikale duhet
te behen disa ekzaminime paraprake. Kirurgu ortoped mund te kerkoje nje
ekzaminim fizik te plote mjeku i pergjithshem ose i familjes ne menyre
qe te sigurohet qe ju jeni ne kushte optimale per kryerjen e nderhyrjes.
Gjithashtu mund te jete e nevojshme nje konsulte me fizioterapistin qe
do te ndjeke rehabilitimin tuaj pas nderhyrjes kirurgjikale.
Nje nga qellimet e konsultes me fizioterapistin para nderhyrjes eshte
marrja e informacionit persa i perket nivelit actual te dhimbjes,
aftesise funksionale dhe levizhmerise dhe forces per secilin
artikulacion koksofemoral. Qellim tjeter eshte qe t’ju pergatise per
nderhyrjen ne fjale. Do te filloni te ushtroheni me disa nga ushtrimet
qe do te praktikoni menjehere pas nderhyrjes. Gjithashtu do te
ushtroheni ne perdorimin e Walkers( ndihmes te ecjes) ose patericave.
Pasha qe do te kete kemba gjate ecjes do te varet nga lloji i protezes(e
cimentuar ose e pacimetuar) qe do te perdor kirurgu ne kete procedure.
Gjate kesaj procedure do te hapet artikulacioni koksofemoral, gje e
cila e ekspozon artikulacionin per dislokacion (zhvendosje) pas
nderhyrjes. Per te shmangur kete komplikacion pacienti duhet te ndjeke
udhezimet per te shmangur pozicionet e artikulacionit qe cojne ne
dislokacion ne menyre stikte per te pakten 6 jave pas nderhyrjes te
ndjekur nga fizioterapisti. Disa kirurge lejojne levizjen e lire te
artikulacionit j pas 6-12 javesh kur shohin se indet e buta kane fituar
aftesine per te parandaluar dislokacionin e
artikulacionit.Fizioterapisti do te ndjeke nga afer ecurine tuaj pas
daljes nga spitali .
Mund te jete e nevojshme qe jut e dhuroni gjak para nderhyrjes
kirurgjikale. Kjo mund te behet 3-5 jave para nderhyrjes ne menyre qe
trupi juaj te zevendesoje sasine e humbur te gjakut.. Nqs do te keni
nevoje per transfusion gjaku gjate nderhyrjes, do te merrni gjakun tuaj
nga te ardhur nga banka e gjakut.
Procedura kirurgjikale
Cfare ndodh gjate nderhyrjes kirurgjikale?
Perpara se te pershkruajme proceduren te flasim pak per protezen artikulare.
Proteza artikulare koksofemorale
Ka dy tipe protezash artikulare:
- Proteze e cimentuar
- Proteze e pacimentuar
Proteza e cimentuar vendoset dhe mbahet ne vend nga nje cemento me
material ngjites te forte (epoxy cement). Ndersa proteza e pacimentuar
mbahet nepermjet nje meshe me vrima ne siperfaqe qe lejon lejon kocken
te rritet ne drejtim te meshes duke beret e mundur ngjitjen e protezes
pas kockes.
Te dy llojet e protezave kane perdorim te gjere. Ndonjehere perdoret
nje kombinim i te dy llojeve; pjesa e kokes se protezes cimentohet dhe
foleja eshte e pacimentuar. Percaktimimi i llojit te protezes qe do te
perdoret behet nga kirurgu ne varesi te moshes dhe stilit te jeteses se
pacientit dhe eksperiences se vet kirurgut.
Proteza perbehet nga dy pjese kryesore. Komponenti acetabular
(foleja) qe zevendeson acetabulumin eshte i perbere nga nje guaske
metalike te mbuluar nga nje shtrese e brendeshme plastike qe sherben si
siperfaqe mbeshtetes. Materiali plastik i perdorur eshte aq i forte dhe
i lemuar sa mund te beni patinazh mbi nje siperfaqe te tille pa i
shkaktuar demtim te konsiderueshem.
Komponenti femoral (topi/sfera dhe bishti) qezevendoson koken e
femurit eshte i perbere nga metal. Ne disa raste bishti metalik ngjitet
me nje sfere qeramike.
Nderhyrja kirurgjikale
Kirurgu e fillon procedure duke bere nje incision (prerje) ne pjesen
anesore te ijes per te arritur te artikulacioni koksofemoral. Menyra e
kryerjes se incizionit varet nga eksperienca e kirurgut.
Kur arrihet ne artikulacion, kirurgu zhvendos koken femorale nga
acetabulumi. Me pas koka e femurit hiqet duke e prere me nje sharre
elektrike.
Pas kesaj vemendja zhvendoset te acetabulumi (foleja). Kirurgu perdor
nje turiele dhe nje instrument te vecante per te zmadhuar vrimat e
hapura dhe per te hequr kercin nga pjesa e brendeshme e kercit. Kirurgu i
jep folese formen e gjysme sferes ne menyre qe guaska metalike te
pershtatet ne menyre perfekte. Pasi i jep forme acetabulumit kirurgu
proveon komponentin e ri per te siguruar qe perputhet sic duhet.
Per llojin e protezave te pacimentuara guacka metalike mbahet ne
vend nga shtrengimi i perputhshmerise (forca e ferkimit) ose duke
perdorur vida. Per llojin e protezave te cimentuara perdoret nje lloj
cemento me material te forte ngjites per te mbajtur ne vend komponentin
acetabular te kockes.
Per te filluar zevendesimin e femurit perdoren mjete mbushese per ti
dhene forme femurit sipas kercellit/bishtit metalik te komponentit
femoral. Bishti/kercelli vendoset ne kanalin femoral kur permasat dhe
forma jane te kenaqshme.
Ne rastin e protezave te pacimetuara bishti mbahet ne vend nga
shtrengimi (ferkimi) i siperfaqes. Ne rastin e protezave te cimentuara
kanali femoral zmadhohet pak me shume se bishti femoral dhe cement me
material ngjites perdoret per te ngjitur pjesen metalike me kocken.
.jpeg)
Pas kesaj inserohet sfera metalike qe zevendeson koken femorale.
Kur kirurgu mendon se cdo gje eshte sic duhet, incizioni mbyllet me
qepje. Qepja i behet cdo shtrese indore deri ne lekure. Per te mbyllur
lekuren mund te perdoren qepje ose kapese metalike. Plaga operatore
fashohet dhe ju dilni ne dhomen e zgjimit.
Komplikacionet
Si ne te gjitha nderhyrjet kirurgjikale madhore dhe keto nderhyrje
mund te kene komplikacione. Disa nga komplikacionetme te shpeshta qe
pasojne nderhyrjen per zevendesimin protezik te artikulacionit
koksofemoral jane:
- Komplikacionet e anestezise
- Tromboflebit
- Infeksion
- Dislokacion
- Leshimi/lirimi i artikulacionit
Komplikacionet e anestezise
Pjesa me e madhe e nderhyrjeve
kirurgjikale kerkojne aplikimin e procedurave anestetike perpara
kirurgjise. Nje numer shume i vogel pacientesh kane problem e me
anestezine. Keto probleme mund te jene: reaksion ndaj medikamenteve te
perdorura, probleme te lidhura me komplikacione te tjera qe mund te
japin disa medikamente dhe probleme lidhur me anestezine. Bisedoni me
anestezistin tuaj per rreziqet dhe pikat qe ju shqetesojne.
Tromboflebiti (mpiksja e gjakut)
Tromboflebiti i quajtur gjithashtu dhe
tromboze e venave te thella mund te ndodh pas cdo operacioni,por ka
probabilitet me te madh per te ndodhur pas nderhyrjeve ne artikulacionin
koksofemoral, pelvis (legen) dhe gju. Trobmoza e venave te thella ndodh
kur gjaku ne venat e medha te kembes formon pllaka gjaku te mpiksura.
Kjo mund te beje qe kemba te enjtet te kete nxehtesi dhe te jete e
ndjeshme ndaj prekjes. Nqs pllakat e gjakut te mpiksur
copetohen,copezat mund te shkojne ne mushkeri,te vendosen ne kapilaret
atje dhe te bllokojne kalimin dhe furnizimin me gjak te asaj pjese te
mushkerise. Kjo quhet emboli pulmonare. Pjesa me e madhe e kirurgeve
kujdesen ne menyre rigoroze per parandalimin e trombozes se venave te
thella ka shume menura per te ulur rrezikun e trombozes se venave te
thella, por menyra me e efekteshme ne pjesen me te madhe te rasteve
eshte mobilizimi (levizja) e pacientit sa me shpejte te jete e mundur.
Dy masa te tjera parandaluese jane:
Corape elastika qe ushtrojne shtypje per te bere qe gjaku ne kembe te vazhdoje levizjen
Medikamente qe hollojne gjakun dhe parandalojne mpiksjen e gjakut
Infeksioni
Infeksioni eshte nje komplikacion tjeter
shume serioz qe pason kirurgjine e zevendesimit protezik te
artikulacionit koksofemoral. Probabiliteti per te marre nje infeksion
pas kesaj nderhrje eshte afersisht 1%. Disa infeksione mund te shfaqen
shume heret, dhe para se te dilni nga spitali. Disa te tjere mund te
qendrojne te fshehur er muaj ndoshta dhe vite pas nderhyrjes. Infeksioni
mund te infektoje protezen duke u perhapur nga vatra te tjera
infeksioni. Per kete kirurgu juaj ju kerkon qe me patjeter te merrni
antibiotic ne rast te procedurave dentare ose procedurave kirurgjikale
ne zorren e trashe ose veziken urinare(fshikezen e urines) per te ulur
rrezikun e infektimit te protezes.
Dislokacioni
Ashtu si dhe artikulacioni normal dhe
artikulacioni protezik mund t dislokohet nqs koka del nga foleja
acetabulare. Kjo ka rrezik me te madhe te ndodhi menjehere pas nderyrjes
kirurgjikale, para se indet perreth artikulacionit te ri te sherohen,
por gjithsesi ne cdo rast rreziku eshte i pranishem. Fizioterapisti juaj
do ju shpjegoje ne menyre te detajuar se cilat jane levizjet dhe
pozicionet qe ju duhet te shmangni per te evituar dislokacionin e
artikulacinit. Nje artikualcion qe dislokohet me shume se nje here duhet
konsideruar per nje nderhyrje te dyte per ta bere me stable.
Lirimi/leshimi i artikulacionit
Arsyeja kryesore qe con ne deshtim te
nderhyrjes per zevendesim artikular protezik eshte lirimi/leshimi i
metaleve ose cementos nga kocka. Jane bera shume perparime mbi
jetegjatesine e nje proteze artikulare, por megjithate pjesa me e madhe
do te leshohen me kalimin e kohes dhe si pasoje do te kerkojne
revizionim/rishikim. Fatmiresisht ju mund te prisni sherbim nga nje
proteze artikulare per 20-25 vjet, por ne disa raste artikulacioni do te
lirohet/leshohet dhe me heret. Nje artikulacion koksofemoral i lesuhuar
eshte problem pasi shkakton dhimbje. Kur dhimbja behet e padurueshme
eshte e nevojshme nje nderhyrje e dyte per te zgjidhur kete problem.
Pas nderhyrjes
Cfare ndodh pas nderhyrjes?
Pas nderhyrjes pjesa e artikulacionit
koksofemoral do te fashohet me nje material te bute per ta mbrojtur.
Corape ose cizme specifike i vishen pacientit per te parandaluar
formimin e pllakezave te gjakut te mpiksur. Nje jastek ne forme
trekendeshi mund te vendoset midis kembeve tuaja per te mos lejuar
rrotullimin nga brenda ose kryqezimin e kembeve.
Nqs gjate kirurgjise u aplikua anestezi
gjenerale (e pergjitheshme) nje infermiere ose nje therapist do ju
ndihmoje me nje sere ushtrimesh per frymemarrjen. Do te perdoret nje
spirometer stimulus per permiresimin e frymemarrjes dhe per te shmangur
probleme te mushkerive si pneumonia.
Trajtimi fizioterapeutik eshte i
programuar 1-3 here ne dite gjate kohes se qendrimit ne spital. Séance e
pare e trajtimit eshte e programuar heret pas zgjimit nga kirurgjia.
Terapisti do t’ju ndihmoje te levizni nga shtrati i shpitali te uleni ne
karrike. Diten e dyte mund te ecni distance me te medha me ndihmen e
patericave ose walker-it. Pjesa me e madhe e pacienteve mund te peshojne
mbi kembe kur jane ne kembe ose ulur. Gjithsesi, nqs kirurgu zgjedh te
perdore proteza te pacimentuara pasha qe vendoset mbi kembe gjate
qendrimit ulur ose ne kembe duhet te jete e kufizuar.
Fizioterapisti do ndihmoje me ushtrimet
per fuqizimin e muskujve te vitheve dhe te kofshes. Levizjet e gjurit
dhe te kycit te kembes sherbejne per te ulur enjtjen e kembes dhe per te
parandaluar formimin e pllakezave te gjakut.
Pacientet mund te shkojne ne shtepi pas
4-7 ditesh ne spital. Kjo behet e mundur pasi pacienti te tregoje qe
eshte i afte te cohet nga krevati dhe te shtrihet, te ece disa metra me
paterica ose walker,te ngjise dhe te zbres shkallet dhe gjithmone te
kete ne vemendje kufizimet e levizjes dhe pozicioneve te artikulacionit
koksofemoral. Pacientet qe kane nevoje per kujdes te metejshem mund te
dergohen ne nje repart tjeter spitalor derisa te jene ne gjendje te
shkojne ne shtepi.
Pjesa me e madhe e kirurgeve ortoped
rekomandojne kontrolle rutine sipas nje kalendari te percaktuar pas
zevendesimit protezik te artikulacionit koksofemoral. Shpeshtesia e
vizitave te kontrollit varion nga 6 muaj ne 5 vjet ne varesi te situates
dhe rekomandive te kirurgut.
Pacientet qe kane proteze koksofemorale
do te kene episode dhimbje ndonjehere, por nqs kjo dhimbje do te
persistoje per me shume se disa jave duhet te bere konsulte me kirurgun.
Gjate ekzaminimit, kirurgu ortoped do te perpiqet te shpjegoje shkakun
e dhimbjes. Mund te kerkohet radiografia e artikulacionit per tu
krahasuar me ato te meperpareshmet per te pare nqs ka shenja te
leshimit/lirimit te artikulacionit.
Rehabilitimi
Cfare pritet gjate periudhes se sherimit?
Pas daljes nga spitali, ju mund te keni
séance trajtimi fizioterapeutik ne shtepi nga 1 here deri ne 6 here ne
jave. Kjo eshte per te siguruar qe ju jeni mire ne dhe perreth shtepise
dhe kur hipni dhe zbrisni nga makina. Terapisti juaj do te perseris me
ju programin ushtrimor, do vazhdoj te punoje me kufizimet e
artikulacionit koksofemoral dhe t’ju rekomandoj gjithcka qe duhet per
sigurine tuaj.
Udhezimet per sigurine tuaj konsistojne
ne perdorimin e ndenjeseve te ngritura komode, stola me vrime ne mes
per ne tualet, dhe ngritjen e siperfaqes se karrikeve dhe kolltuqeve.
Kjo parandalon perkuljen e madhe te artikulacionit koksofemoral kur ju
uleni. Sugjerime te tjera jane perdorimi i ndricimit strategjik,dhe
heqjen e rrugicave dhe telave elektrike nga dyshemeja.
Duhet te perdorni walker dhe paterica
sipas udhezimeve. Nqs keni nje proteze te cimentuar mund te perparoni ne
peshen qe vendosni mbi kemben e semure kur rrini ulur ose kur ecni sa
te mos keni shqetesime. Nqs keni proteze te pacimentuar kirurgu juaj
mund te kerkoje nga ju vendosjen vetem te gishtave te kembes se operuar
per te pakten 6 jave pas nderhyrjes. Pjesa me e madhe e pacienteve per
3-4 jave perparojne drejt perdorimit te nje bastuni per mbeshtetje.
Kapjet/qepjet do te hiqen dy jave pas
nderhyrjes . pacientet zakonisht jane ne gjendje te te ngasin makinen
per tre jave dhe te ecin pa mbeshtetje per 6 jave. Pas aprovimit te
kirurgut, pacientet jane ne gjendje te rinisn aktivitetin seksual pas
1-2 muajsh pas nderhyrjes.
Pas rreth tre javesh kur pacienti te jete ne gjendje te dale nga shtepiafizioterapia ne shtepi perfundon .
Nevoja per fizioterapi perfundon kur
plotesohet kujdesi ne shtepi. Por per pacientet qe kane problem me ecjen
edhe pas perdundimit te kujdesit ne shtepi jane te nevojshme dhe disa
séance fizioterapie ne klinike. Terapisti juaj mund te perdore nxehtesi,
akull ose elektrostimulim per te ulur enjtjen ose dhimbjen.
Terapistet ne disa raste i trajtojne
pacientet e tyre ne nje pishine. Ushtrimi ne pishine ka me pak stress
mbi artikulacion dhe ben levizjet me te lehta. Pasi keni perfunduar
ushtrimet ne pishine dhe programin ushtrimor atehere ju mund te kaloni
ne ushtrime te pavarura.
Kur eshte e sigurte vendosja e peshes se
plote ne te gjithe kemben, keshillohen lloje te ndryshme ushtimesh per
te balancuar, stabilizuar dhe kontrolluar artikulacionin koksofemoral.
Si perfundim nje grup i zgjedhur
ushtrimesh mund te perdoren per te stimuluar aktivitetet e perditeshme
si psh. Ngjitja dhe zbritja e shkalleve,ecja ne terren te ndryshueshem.
Grup tjeter ushtrimesh mund te perdoren per te stimuluar kerkesat per
punen ose aktivitete te tjera.
Shume paciente kane me pak dhimbje dhe
levizshmeri me te mire pas nderhyrjes per zevendesimin protezik te
artikulacionit koksofemoral. Terapisti do te punoj me ju qe ta mbaje
artikulacionin te shendetshem per sa me gjate te jete e mundur. Kjo mund
te kerkoje qe te rregulloni aktivitetin tuaj fizik ne menyre te tille
qe te mos ushtrohet shume stres mbi artikulacionin e ri. Sporte te renda
qe kerkojne te vraposh,te hidhesh, ndalesha dhe starte te menjehereshme
nuk duhet te praktikohen. Pacientet te cilet punojne duke kryer
aktivitete te tilla si ngritje peshash, zvaritje dhe ngjitje duhet te
konsiderojne mundesine per nje pune tjeter.
Qellimi i terapise fizike eshte t’ju
ndihmoje te te maksimizoni forcen, te levizni normalisht dhe te
permiresoje aftesine tuaj per te kryer aktivitetin e perditshem. Ne
momentin qe ju jeni mire, vizitat e rregullta ne kliniken
fizioterapeutike do te perfundojne. Terapisti juaj do te jete pike
referimi por ju do te jeni pergjejgjes per kryerjen e ushtrime sipas nje
programi te caktuar ne shtepi.
