STENOZA SPINALE LUMBARE
Stenoze do te thote ngushtim nga brenda. Stenoza spinale eshte nje
gjendje ne te cilen nervat ne kanalin spinal ngushtohen ose shtypen.
Kanali spinal eshte nje tub i zbrazet i formuar nga kockat e shtylles
kurrizore. Cdo faktor qe con ne ngushtimin e ketij tubi shkakton shtypje
te nervave ne brendesi te tij. Si pasoje e demtimeve dhe konsumimit te
shtylles kurrizore per nje kohe te gjate, indet perreth kanalit spinal
ne disa raste shtypin nervat. Kjo shpjegon pse stenoza spinale lumbare
(ngushtim ne fundshpine) eshte nje faktor qe shpesh shkakton problem me
mesin ne te rritur mbi 55 vjec.
Ky udherrefyes sherben per te kuptuar:
- Si zhvillohet problem
- Si e diagnostikojne mjeket kete situate
- Cilat jane alternativat e mundeshme te trajtimit
Anatomia
Cilat pjese te kolones vertebrale preken?
Kolona vertebrale humane (shtylla e kurrizit) eshte e perbere nga 24
vertebra (unaza). Vertebrat jane te vendosura mbi njera tjetren duke
formuar keshtu kolonen vertebrale, e cila i jep trupit formen e tij. Ajo
eshte mbeshtjetja kryesore e trupit ne pozicion ne kembe. Pjesa e
pasme e kolones vertebrale formon nje unaze kockore kur vertebrat
vendosen mbi njera tjetren,unazat kockore formojne nje tub te zbrazet i
cili quhet kanali spinal. Ai rrethon korden spinale (palce e kurrizit)
qe kalon permes kolones vertebrale. Ashtu si kafka mbron trurin dhe
kockat e shtylles kurrizore mbrojne palcen e kurrizit e cila arrin deri
te vertebra e dyte lumbare. Nen kete nivel, kanali spinal rrethon nje
tufe nervash qe shkojne drejt gjymtyreve te poshtme dhe organeve
pelvike. Termi latin per kete tufe nervash eshte cauda equine qe do te
thote bishti i kalit.
Disqet intervertebrale ndajne vertebrat nga njera-tjetra. Disqet jane
te perbera prej indi lidhor qe eshte nje material qe mban qelizat e
trupit bashke. Indi lidhor eshte i ndertuar kryesisht prej fibra
kolagjeni te cilat amortizojne tensionin dhe presionin. Ai e mbrone
shtyllen kurrizore nga terheqja e perheshme e gravitetit. Ai gjithashtu
mbron shtyllen kurrizore gjate aktiviteteve te renda qe ushtrojne force
te madhe mbi te si psh. Hedhja, vrapimi dhe ngritja e peshave.
Disku eshte i perbere prej dy pjesesh; qendra, e quajtur nukleus qe
eshte spongioze (si sfungjer) dhe i jep diskut aftesine per te
absorbuar shokun. Nukleusi mbahet ne vend nga annulus-i, nje unaze
ligamentoze e forte qe e rrethon. Ligamentet jane inde lidhor qe lidhin
kockat me njera tjetren.
Shkaqet
Ne kolonen lumbare kanali spinal ka hapesire mese te mjaftueshme per
nervat spinal. Kanali ka nje diameter prej 17-18 milimetrash. Stenoza
spinale ndodh ne rastet kur diametri i kanalit arrin 12 mm ose me pak.
Kur permasat jane nen 10 mm atehere shfaqen simptoma te rend ate
stenozes spinale.
Ka shume arsye pse zhvillohen simptomat e stenozes spinale. Arsyet qe hasen me shpesh jane:
- Stenoza kongenitale (ngushtim i kanalit spinal i lindur)
- Degjenerim spinal
- Instabilitet spinal
- Hernie diskale
Stenoza kongenitale
Disa njerez lindin me nje kanal spinal qe eshte me i ngushte sesa
normalisht. Ata mund te mos ndjejne gje vitet e par ate jetes. Por
gjithsesi prania e nje kanali spinal te ngushte i ekspozon ata ndaj
rrezikut te stenozes spinale. Nje demtim sado i vogel i shpines mund te
ushtroje shtypje mbi palcen kurrizore. Personave qe lindin me kanal
spinal te ngushte, iu shfaqen problem ne vitet e vonshme te jetes, sepse
si rezultat i plakjes kanali ka tendence te ngushtohet akoma me shume.
Degjenerimi spinal
Degjenerimi eshte shkaku me i shpeshte i stenozes spinale. Konsumimi
dhe demtimi i shtylles kurrizore nga mosha dhe nga stress fizik i
vazhdueshem mbi te mund te shkaktoje probleme ne kolonen lumbare
(fundshpine). Disqet intervertebrale mund te fillojne te prishen, dhe
hapesira midis dy vertebrave zvogelohet. Mund te formohen gjemba kockore
qe ngjiten ne kanalin spinal dhe reduktojne hapesiren e nervave spinal.
Ligamentet qe lidhin vertebrat mund te trashen dhe te ushtrojne presion
ne kanalin spinal. Te gjitha keto mund te cojne ne ngushtim te kanalit
spinal.
Insabiliteti spinal
Instabiliteti spinal mund te shkaktoje stenoze spinale. Me
instabilitet spinal kuptohet fakti qe vertebrat spinale levizin me shume
sec duhet. Instabiliteti ne kolonen lumbare mund te zhvillohet nqs
ligamentet mbeshtetese jane terhequr ose demtuar nga nje traume e rende i
shpines. Personat me semundje te indit lidhor mund te kene instabilitet
spinal. Pavaresisht shkakut, levizja mbi normen e kockave te shtylles
kurrizore mund te coje ne stenoze spinale.
Hernia diskale
Stenoza spinale mund te ndodh kur nje disk intervrtebral i
fundshpines hernion (cahet). Normalisht disqet qe absorbojne shokun jane
ne gjendje te perballojne forcen terheqese te tokes dhe tendosjen gjate
aktivitetit te perditshem. Gjithsesi, nese presioni i ushtruar mbi disk
eshte shume i madh si psh ne rastet e rrezimit ne pozicion ulur,
berthama e brendeshme e diskut mund te cahet dhe te dale jashte
anulusit te diskut. Ky process njihet si hernie diskale. Nqs diskut
intervertebrak hernion drejt mbrapa, ai mund te shtyp nervat ne kanalin
spinal duke dhene simptomat e stenozes spinale.
Simptomat
Stenoza spinale zhvillohet gradualisht ne nje periudhe te gjate
kohore. Kjo sepse shkaku kryesor i stenozes spinale eshte degjenerimi
spinal ne vitet e vonshme te jetes. Nje demtim apo nje hernie diskale
mund te bejne qe simptomat te zhvillohen shpejt brenda nje periudhe te
shkurter kohore.
Pacientet me stenoze spinale jo gjithmone ndjejne dhimbje shpine. Ata
kane dhimbje dhe dobesi kryesisht ne gjymtyret e poshtme, zakonisht ne
ted y gjyn=mtyret njekohesisht. Disa paciente thone se ndjejne sikur po i
keputen kembet nga trupi kur i referohen ketyre simptomave.
Simptomat jane kryesisht shfaqje te prekjes se ndjeshmerise ne
ekstremitetet e poshtme. Shtypja e nervit nga stenoza mund te jape
ndjesine e shpimit me gjilpera ne lekuren mbi trajektoren ku kalon
nervi. Pergjigja reflektore ngadalesohet. Disa paciente referojne se
kane ndjesine e krampeve ose ngurtesimit ne muskujt e kembes, disa te
tjere referojne se kane ndjesine e rrjedhjes se ujit neper kemben e
tyre.
Simptomat ndryshojne ne varesi te pozicionit te fundshpines.
Fleksioni (perkulja perpara) e zgjeron kanalin spinal dhe zakonisht
lehteson simptomat. Kjo eshte arsyeja pse personat me stenoze spinale
kane tendence te ulen ose te flene te kerrusur per te lehtesuar
dhimbjen. Aktivitetet e tilla si ecja, qendrimi ne kembe kerkojne qe
trupi te qendoje drejt ose dhe te perkulet lehtesisht mbrapa. Ky
pozicion i fundshpines ngushton kanalin spinal akom ame shume duke
perkeqesuar simptomat.
Diagnoza
Si diagnostikohet ky problem?
Diagnostikimi fillon me marrjen e histories se semundjes dhe nje
ekzaminim fizik te hollesishem. Mjeku mbledh informacion mbi simptomat
tuaja dhe per faktin se si ky problem ka ndikuar ne jeten tuaj te
perditeshme. Pyetje do te jene rreth dhimbjes, dhe nqs ndjeni dobesim
ose mpirje ne kembe, rreth aktiviteteve dhe pozicioneve qe i
perkeqesojne ose i lehtesojne simptomat , nqs ecja ose pozicioni drejt
ne kembe i perkeqesojne simptoma dhe nqs ato permiresohen ne pozicionin
ulur.
Me pas mjeku ju ekzaminon per te percaktuar cila levije e shpines
shkakton dhimbje ose simptoma te tjera. Gjithashtu testohet ndjeshmeria e
lekures, fuqia e muskujve dhe reflekset.
Radiografia mund te tregoje nqs problem eshte pasoje e ndryshimit te
kockave te shtylles kurrizore. Imazhet mund te tregojne nese degjenerimi
spinal ka bere qe hapesira midis vertebrave te ngushtohet. Ne
radiografi gjithashtu duken nese ka gjemba kockore qe jane ngjitur ne
kanalin spinal
Ne rast se nevojitet informacion me i hollesishem mjeku mund te
kerkoje MRI –rezaonance magnetike. MRI eshte nje teknike imazherike qe
perdor valet magnetike ne vend te rrezeve X per te treguar indet e buta
te trupit. Ajo jep nje imazh te qarte te kanalit spinal dhe tregon nqs
jane shtypur nervat ne brendesi te tij. Kjo teknike bene te mundur
imazhin ne prerje te holla te indeve te regjionit te interest. Ky
ekzaminim nuk kerkon perdorimin e lendeve te konrastit.
Per diagnoze mund te kerkohet Tomografia e kompjuterizuar (CT scan) e
cial eshte nje radiografi e detajuar qe lejon mjeket te ekzaminojne
prerje te holla indit kockor te trupit. Imazhi mund te tregoje nqs
gjembat kockor jane ngjitur ne kolonen spinale duke zvogeluar hapesiren e
nervave.
Mjeket mund te kerkojne kryerjen e testeve elektrike te nervave te
gjymtyreve te poshtme per te percaktuar saktesisht cili nerv spinal
eshte shtypur. Teste te ndryshme mund te kryhen per ta para shkallen e
funksionimit te nervave, duke perfshire EMG-ne,elektromiografine.
Nepermjet ketij testi matet koha qe i duhet nje muskuli te punoje pasi
eshte derguar impulse nervor. Transmetimi i sinjalit do te marr me shume
kohe nqs nervi spinal eshte shtypur.
Nje test tjeter eshte testi i potencialit somatosensor te evokuar qe
perdoret per te matur ndjeshmerine e nervave. Keto impulse sensore
udhetojne pergjate nervit duke informuar trupin per ndjesite si dhimbja,
temperature,dhe prekja. Funksioni i nervit rregjistrohet nga nje
elektrode e vendosur mbi lekure mbi siperfaqen ku kalon nervi.
Degjenerimi spinal nuk eshte faktori i vetem qe shkakton stenoze
spinale. Mjeket kerkojne analiza gjaku per te percaktuar nese simptomat
shkaktohen nga semundje te tjera si artriti apo infeksioni.
Trajtimi
Trajtimi jokirurgjikal
Pjesa me e madhe e mjekeve e fillojne trajtimin ne menyre
konservative, pervec rasteve kur pacienti ka shqetesime te
konsiderueshme ose kur po perkeqesohet ne menyre te shpejt.
Ne fillim, mjeku mund te kerkoje imobilizimin e pjeses fundore te
shpines. Mbajta pa levizur e fundshpines per nje kohe te shkurter mund
te qetesoje inflamacionin dhe dhimbjen. Kjo mund te behet duke ndenjur
ne regjim shtrati per nje ose dy dite. Pacientet mund te verejne se
shtrirja ne pozicion kruspull ose shtrire mbi shpine me gjunjte te
mbledhur dhe te mbeshtetur diku u lehteson simptomat. Keto pozicione e
perkulin shpinen perpara gje qe zgjeron kanalin spinal dhe lehteson
simptomat.
Nje korse mbeshtetese per mesin perdoret per pacientet me stenoze
spinale. Korseja mund te ule presionin e ushtruar mbi disk dhe te
parandaloje levizje te tepruara te shpines. Pacientet keshillohen qe
gradualisht te ulin kohen e perdorimit te korsese. Ne te kundert muskujt
e trungut duke u mbeshtetur te korseja fillojne te atrofizohen. Disa
mjeke iu pershktuajne pacienteve te tyre korse rigide qe e mbajne
shtyllen kurrizore ne nje pozicion lehtesisht te perkulur perpara duke
zgjeruar keshtu kanalin spinal. Zakonisht pacientet keshillohen te
mbajne korse per 1-2 jave.
Mjeket pershkruajne lloje te caktuara medikamentesh per pacientet me
stenoze spinale. Ne fillim, pershkruhen medikamente antiinflamator si
psh aspirina ose ibuprofen. Keto medikamente mund te shkaktojne efekte
anesore ne veshka dhe traktin gastrointestinal. Duke qene se kjo
semundje shfaqet ne moshat e vjetra, mjeket bejne nje monitorim te
kujdesshem per te parandaluar komplikacionet.
Opiatet si kodeina dhe morfina nuk keshillohen te perdoren per
pacientet me stenoze spinale sepse jane mendikamente qe krijojne
adiksion (varesi) kur perdoren per shume kohe ose mbi dozen e
keshilluar. Relaksuesit muskulare mund te perdoren nqs muskujt e
fundshpines jane te spazmuar.
Simptomat e stenozes spinale mund te bejne qe pacienti te kete
ndryshime humori. Per kete mjeket mund te pershkruajne medikamente
anti-depresive te quajtur triciklike. Tricikliket ndihmojne ne mbajtjen e
nje humori te qendrueshem, madje disa triciklike permiresojne gjumin
duke ndihmuar ne sintezen e nje hormoni te quajtur serotonine. Keto
mediakamente gjithashtu mund te qetesojne dhimbjen e shpines duke
ndikuar ne menbranat e nervave qe japin dhimbjen.
Ne rast se pacientet vazhdojne te kene simptoma keshillohet injeksion
epidural me steroid. Steroidet jane antiinflamatore te fuqishem.
Injeksion epidural me steroid behet ne hapesiren perreth rrenjeve te
nervave lumbare, ne vendin ku ata ndahen nga medula spinale, e quajtur
hapesira epidurale. Ky injeksion me steroid mendohet se ul inflamacionin
perreth nervave, disqeve, dhe siperfaqeve artikulare. Kjo redukton
enjtjen dhe i jep me teper hapesire nervave ne brendesi te kanalit
spinal.
Ju mund te punoni me nje fizioterapist. Trajtimi fizioterapeutik
fokusohet ne lehtesimin e dhimbjes, permiresimin e levizjeve te shpines
dhe edukimin e nje posture te shendeteshme. Terapisti juaj mund t’ju
keshilloje te perdorni traksionin qe eshte nje trajtim i perhapur i
stenozes spinale. Ne kete menyre terhiqet fundshpina me kujdes duke
eleminuar presionin e ushtruar mbi nervat spinale. Terapisti juaj mund
te keshilloje gjithshtu ushtrime aerobike per fuqizimin e muskujve. Keto
ushtrime konsistojne ne permiresimin e forces dhe kontrollit te muskuje
te shpines dhe atyre abdominal (te barkut). Ushtrimet aerobike perdoren
per te permiresuar shendetin e zemres dhe mushkerive dhe per te rritur
rezistencen e muskujve te shpines. Ushtimi i bicikletes se palevizeshme
eshte nje trajtim aerobic shume i mire qe lehteson simptomat duke e
mbajtur shpinen lehtesisht te perkulur perpara. Nje fizioterapist mund
te hartoje nje program qe te shmang problem te tjera ne te ardhmen.
Kirurgjia
Nqs simptomat tuaja jane me intensitet te moderuar dhe nuk ka rrezik
per perkeqesim atehere kirurgjia zakonisht nuk rekomandohet. Kur ka
shenja qe presioni mbi nervat spinal po vjen duke u rritur eshte e
nevojshme kirurgjia, ne disa raste dhe ne menyre urgjente. Shenjat te
cilat bejne qe mjeket te marrin kete vendim jane: dobesi e muskujve te
kembes, dhimbje qe nuk lehtesohet, dhe problem me zorren e trashe ose
fshikezen urinare.
Shtypja mbi nervat qe inervojne zorren e trashe fshikezen e urines
mund te shkaktojne humbjen e kontrollit te sfinkterave te tyre. Ky eshte
rast emergjence. Nqs shtypja nuk lirohet menjehere mund te shkaktohet
paralize e perhershme e zorres se trashed he fshikezes se urines. Mjeket
rekomandojne kirurgji urgjente per te liruar nervat nga shtypja.
Procedura kirurgjikale kryesore ne trajtimin e stenozes spinale eshte
laminektomia lumbare. Ne disa paciente eshte e nevojshme kryerja e
kirurgjise se fuzionimit (shkrirjes) menjehere pas laminektomise nqa ka
instabilitet spinal.
Laminektomia
Lamina eshte shtresa mbuluese e unazes kockore te kolones vertebrale.
Ajo formon nje sturkture si cati ne pjesen e pasme te kanalit spinal.
Kur nervat ne kanalin spinal jante te shtypur nga nje hernie diskale apo
gjemba kockore, nje laminektomi lumbare heq te gjite laminen per te
liruar nervat spinal. Ky eshte lloji kryesor i kirurgjise i perdorur ne
stenozen spinale lumbare.
Fuzionimi lumbar posterior
Fuzionimi lumbar posterior mund te kryhet pas laminektomise.
Procedura e fuzionimit rekomandohet kur nje sefment spinal eshte
jostabel. Kirurgjia e fuzionimit realizohet duke bashkuar dy ose me
shume vertebra ne nje kocke te vetme solide. Kjo pengon levizjen e
kockave dhe nyjeve. Ne fuzionimin lumbar posterior, kirurget vendosin
grafte te vogla kocke (pjese) ne zonen e demtuar ne pjesen e pasme te
kolones vertebrale. Pjesa me e madhe e kirurgeve perdorin pllaka
metalike dhe vida per te ndaluar levizjen e vertebres se demtuar. Kjo e
mbron graftin dhe ben qe ai te sherohet me shpejt dhe me mire.
Rehabilitimi
Rehabilitimi jokirurgjikal
Mjeku juaj mund t’ju rekomandoje qe te punoni me nje fizioterapist
edhe pse nuk keni nevoje per kirurgji. Pacientet kane séance terapia
disa here ne jave per te 1-2 muaj. Ne raste te renda pacientet mund te
kene nevoje per terapi per disa jave me shume.
Terapisti juaj harton nje program qe t’ju ndihmoje te rifitoni
levizjet e shpines, fuqine, rezistencen dhe funksionin. Trajtimet per
stenozen spinale lumbare perfshijne shpesh traksionin lumbar. Fillimisht
mund te perdoret trajtimi me duar si masazhimi dhe nje forme e
specializuar e mobilizimt te indeve te buta. Keto trajtime perdoren per
t’ju ndihmuar te filloni levizjen me me pak dhimbje dhe me lehtesi me te
madhe. Terapistet i udhezojne pacientet gjithashtu te kryejne nje grup
ushtrimesh te hartuara per te zgjeruar kanalin spinal dhe per te liruar
nervat spinal.
Keto pasohen nga nje seri ushtrimesh fuqizimi te muskujve te barkut
dhe te fundshpines. Terapisti gjithashtu mund te vleresoje vendin tuaj
te punes ose menyren si e perdorni trupin gjate kryerjes se aktiviteteve
tuaja dhe sugjeron ndryshime per te shmangur probleme ne te ardhmen.
Pas kirurgjise
Pas kirurgjise, kirurget kerkojne qe pacientet e tyre te punojne me
nje fizioterapist. Pacientet qe i jane nenshtruar nderhyrjes se
fuzionimit duhet te presin per 2-3 muaj para se te fillojne programin e
rehabilitimit. Ata duhet te ndjekin séance fizioterapie per 6-8 jave.
Per sherimin e plote duhen gati 6 muaj.
Gjate terapise pas kirurgjise terapistet mund te perdorin nxehtesi,
akull, elektrostimulin, masazh dhe ultratinguj per te qetesuar dhimbjen
dhe spazmen muskulare. Ata jane mbeshtetje per pacientet dhe i ndihmojne
ata te perballojne friken dhe ndjesine e dhimbjes. Pastaj ata ju
mesojne pacienteve s ite levizin ne menyre te sigurte me sa me pak
sforcim te shpines qe po sherohet.
Me kalimin e kohes gjate procesit te rehabilitimit pacientet bejne
ushtrime me sfiduese. Qellimi eshte permiresimi i fuqise dhe funksionit.
Pas perfundimit te seancave te trajtimit fizioterapeutik, terapistet
ndihmojne pacientet te rifillojne aktivitetet qe ata duan. Pacienet mund
te kene nevoje per udhezime per aktivitetet qe jane te sigurta per ta
dhe se si mund te ndryshojne menyren si kryejne aktivitete te caktuara.
Ne momentin qe ju jeni mire, vizitat e rregullta ne kliniken
fizioterapeutike do te perfundojne. Terapisti juaj do te jete pike
referimi por ju do te jeni pergjejgjes per kryerjen e ushtrime sipas nje
programi te caktuar ne shtepi.
